ព្រះពុទ្ធសាសនាគឺជាសាសនាធំមួយនៅប្រទេសកម្ពុជា ដែលអាចមានវត្តមាននៅក្នុងរជ្ជកាលហ្វូណននៅរវាងសតវត្សរ៍ទី៥ និងទី៦នៃគ្រិស្តសករាជ។ មានសេចក្តីសន្និដ្ឋានមួយបានរកឃើញថា ចំនួនអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមានរហូតដល់៩៥% នៅឆ្នាំ១៧០០។ ឥទ្ធិពលនេះនៅតែបន្តមានជាបន្តបន្ទាប់ ប៉ុន្តែបានថមថយបន្តិចវិញនៅរវាងសតវត្សរ៍ទី៧ដល់ទី៨ និងទី១០ដល់១១។ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ បានគ្រប់គ្រងប្រទេសដែលមានការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលត្រូវបានគិតថា ដូចគ្នាទៅនឹងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនារីកចម្រើនឡើងវិញនៅរវាងឆ្នាំ ១៩៥៣ ដល់ ១៩៧០។
អ្វីៗត្រូវបានប្រែប្រួលជាខ្លាំងដោយសារតែឥទ្ធិពលនៃជម្លោះរបស់ប្រទេសមហាអំណាចដែលធ្វើឱ្យប្រទេសកម្ពុជាធ្លាក់ចូលក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលនៅរវាងឆ្នាំ១៩៧០ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៥។ ខ្មែរក្រហមជាអ្នកឈ្នះសង្រ្គាមស៊ីវិលនេះ និងបានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលបានគ្រប់គ្រងប្រទេសនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនៅជំពូកទី១៥ ត្រង់មាត្រា២០ បានចែងថា៖
ប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់រូប មានសិទ្ធិជឿជំនឿ ឬសាសនាណាក៏បាន ហើយក៏មានសិទ្ធិ មិនមានជំនឿអ្វី ឬក៏មិនជឿសាសនាណាក៏បាន។ មិនអនុញ្ញាតឱ្យមានសាសនាប្រតិកិរិយា ដែលបំផ្លិចបំផ្លាញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និងប្រជាជនកម្ពុជា ដាច់ខាត។
ការដឹងឮជាទូទៅគឺព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានហាមឃាត់នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដោយសារព្រះសង្ឃត្រូវបានបណ្តេញចេញពីវត្ត បង្ខំឱ្យសឹកទៅចូលរួមការងារកសិកម្មដូចប្រជាជនទូទៅ ហើយព្រះសង្ឃដែលជំទាស់នឹងបទបញ្ជាត្រូវបានសម្លាប់ជាដើម។ ទោះបីជាមានការរឹតត្បិតយ៉ាងតឹងរឹងយ៉ាងណាក៏ដោយក៏ការគោរពប្រតិបត្តិសាសនានេះនៅតែមានក្នុងដួងចិត្តរបស់ប្រជាជន។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើសាសនាព្រះពុទ្ធ ដែលជាបទល្មើសមួយនៅក្នុងចំណោមបទល្មើសជាច្រើនទៀត ដែលត្រូវបានតុលាការខ្មែរក្រហមកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមអស់មួយជីវិត។
នួន ជា ដែលត្រូវបានចាត់ទុកថា មេដឹកនាំមានអំណាចទីពីរបន្ទាប់ពី ប៉ុល ពត បានបដិសេធថា របបរបស់ខ្លួនមិនមានចេតនាអាក្រក់ណាមួយដើម្បីបំបាត់ព្រះពុទ្ធសាសនានោះទេ។ នួន ជា បានយោងទៅលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញខាងលើ។ គាត់បន្តប្រាប់ថា ការបង្ខំព្រះសង្ឃឱ្យសឹកធ្វើស្រែ ដាក់ទណ្ឌកម្ម ឬសម្លាប់អ្នកលួចគោរពសាសនា នោះគឺជារឿងប្រឌិត។ មេដឹកនាំខ្មែរក្រហមគិតរឿងប្រទេសជាតិជាធំ ឯសាសនាគឺវិវត្តទៅតាមចរន្តរបស់សង្គម ព្រោះប្រជាជនទាំងអស់គ្នាទៅធ្វើការក្នុងសហករណ៍ ហើយគ្មានអ្នកណាមានពេលមកដាក់បាត ចំណែកឯព្រះសង្ឃមិនអាចមានស្បង់ចីពរនោះទេ។ ដូចនេះចរន្តសង្គមអូសទាញទាំងអស់មិនមែនរបបខ្មែរក្រហមហាមទេ។ គាត់នៅតែបន្តលើកឡើងថា នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ទៅ ១៩៧៩ ខ្លួនគាត់ផ្ទាល់ក៏មានបន់ស្រន់អុជធូបដែរ កុំជឿថាអ្នកណា មិនបន់ស្រន់នោះ។ តាមពិតនៅពេញអំឡុងពេលកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យម្តាយរបស់ នួន ជា រស់នៅខេត្តបាត់ដំបងបានទៅវត្តគរជាធម្មតា ព្រោះមានលោកសង្ឃពីរអង្គគង់នៅវត្តនេះ6F។ ជាបន្តបន្ទាប់មកគ្មានប្រជាជនណាទៅបួសទេ ព្រោះគ្រប់គ្នាត្រូវទៅរស់នៅសហករណ៍ ដូចនេះព្រះសង្ឃត្រូវតែសឹកមកយកប្រពន្ធវិញ។ ឯវត្តក៏ត្រូវបានយកធ្វើជាឃ្លាំងដាក់អំបិលជាដើម ដែលជារឿងត្រឹមត្រូវព្រោះនៅទំនេរ។
នួន ជា បានទទួលស្គាល់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនាគឺជាជំនួយមួយដល់ជីវិតតស៊ូរបស់គាត់។ គាត់យល់ថា ទ្រឹស្តីកុម្មុយនីស្តមិនស្រី មិនស្រា វាមិនអាចធ្វើទៅបានមួយរយភាគរយទេ ប៉ុន្តែគាត់ស្រឡាញ់គំនិតនេះព្រោះវាស្របនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា។ ដូចនេះ គាត់យកសាសនា និងទ្រឹស្តីកុម្មុយនីស្តមកប្រៀបធៀបគ្នា គឺម៉្យាងម្នាក់ដូចគ្នា។
ព្រះពុទ្ធសាសនាយកគុណធម៌ ប៉ុន្តែគុណធម៌របស់ជនកុម្មុយនីស្ត របស់អ្នកបដិវត្តន៍វាខុសពីគុណធម៌ព្រះពុទ្ធសាសនាដែលសម្ងំសុខ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាគិតរឿងមេត្តាករុណា ប៉ុន្តែកុម្មុយនីស្តមានមេត្តាករុណាចំពោះប្រជាជនក្រីក្រ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា និងកុម្មុយនីស្តខុសគ្នាត្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនាអត់ប្រើហិង្សា តែកុម្មុយនីស្តប្រកាន់ជំហរ ប្រសិនបើគេកម្ទេចយើង យើងកម្ទេចគេ តែព្រះពុទ្ធសាសនាគិតរឿងមេត្តាករុណារហូត បើទោះជាសត្រូវក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែកុម្មុយនីស្តក៏ចេះមេត្តាករុណានៅក្នុងបក្សដែរ ដូចជា យកមកអប់រំម្តងហើយម្តងទៀត ប្រសិនបើមិនកែប្រែ គឺត្រូវដោះស្រាយតាមវិធី ជួនណាតាមកម្ទេច ជួនណាតាមការដាក់គុក។ ការដោះស្រាយមានតាមសតិអារម្មណ៍ តែប្រសិនបើនៅតែមិនស្តាប់ នោះឈានទៅដល់ការដោះស្រាយខ្ពស់គឺ “កម្ទេច” មានន័យថា “សម្លាប់”។ កម្ទេចក៏បានន័យថា កម្ទេចឱ្យអស់ធាតុវណ្ណៈ គំនិតទ្រឹស្តី មិនមែនចេះតែសម្លាប់ទេ។ ដូចជាបោសសម្អាតមានន័យថា បោសសម្អាតសតិអារម្មណ៍ដែលពុករលួយដែលស៊ីសំណូកសូកប៉ាន់ បើបោសសម្អាតហើយ នៅតែមិនកែប្រែទៀត គឺចាប់ដាក់គុកបញ្ជូនឱ្យយោធា ហើយបក្សគ្មានសិទ្ធិសម្លាប់នោះទេ។ អំណាចខ្ពស់បំផុតគឺមហាសន្និបាតបក្សទូទាំងប្រទេស។ នួន ជា និយាយថា មហាសន្និបាតតំណាងបក្សទូទាំងប្រទេសជាអង្គការកំពូល ដែលកំណត់មាគ៌ានយោបាយបក្សដោយប្រជុំ៥ឆ្នាំម្តង និងតែងតាំងសមាជិកគណៈមជ្ឈិម។ គាត់សង្ខេបងាយយល់ដូចនេះអំពីអង្គការពីធំទៅតូច៖ មហាសន្និបាតតំណាងបក្សទូទាំងប្រទេស, មជ្ឈិមបក្សកុម្មុយនីស្ត, គណៈអចិន្ត្រៃយ៍បក្ស (ប្រហែលជាគាត់យោងទៅរកលក្ខន្តិកបក្សទំព័រ៣២) ។ ការសង្ខេបនេះគឺវាផ្ទុយទៅនឹងការរកឃើញរបស់អ្នកវិភាគ និងអ្នកស្រាវជ្រាវអំពីរបបខ្មែរក្រហម។ សាសនាមិនឱ្យគុំកួនសងសឹក តែកុម្មុយនីស្តគុំកួន ពេលណាដែលមិនកែប្រែ តែបើគេកែប្រែ នោះគេជាមិត្ត។ ព្រះពុទ្ធសាសនា និងកុម្មុយនីស្តដូចគ្នា ត្រង់មិនបុគ្គលនិយម។
នួន ជា បានលើកឡើងបន្តទៀតថា ជីវិតរបស់គាត់ដែលជោគជ័យគឺការអនុវត្តតាមសីលប្រាំរបស់អ្នកកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ គឺ ១) កុំសម្លាប់សត្វ ឬប្រមាថជីវិតគេ, ២) ការមិនច្រណែនឈ្នានីសអ្នកដទៃ ឬមិនលួចរបស់ទ្រព្យគេ, ៣) មិននិយាយកុហក, ៤) មិនក្រេបគ្រឿងស្រវឹង, ៥) មិនប្រព្រឹត្តខុសផ្លូវលោក ដូចជាការលួចប្រពន្ធគេ។ ជនកុម្មុយនីស្តគឺត្រូវគិតរួមដើម្បីសមូហភាពមិនបុគ្គលនិយម គិតជាតិជារួម ហើយគិតបុគ្គលជាក្រោយ។ នួន ជា បានអះអាងថា ជនកុម្មុយនីស្តក៏មានមនោសញ្ចោតនាជាមួយគ្រួសារដែរ ហើយគាត់មានមនោសញ្ចោតនាខ្លាំងណាស់ ក៏ប៉ុន្តែភារកិច្ចមិនអនុញ្ញាតឱ្យគាត់ធ្វើតាមចិត្ត ដោយសារតែវិន័យជនកុម្មុយនីស្ត ប្រសិនបើរវល់តែគិតរឿងគ្រួសារផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន នោះដឹកនាំការងារមិនបាន ហើយក៏មិនអាចធ្វើជាគំរូគេដែរ។
នួន ជា បានលើកឡើងបន្ថែមទៀតពីកត្តាបីដែលគាត់គិតថា ធ្វើឱ្យជីវិតនយោបាយរបស់គាត់រីកចម្រើន គឺ ជាតិ បក្ស និង សាសនា។ គាត់បញ្ជាក់ថា គាត់យកទ្រឹស្តីម៉ាក-ឡេនីន រួមផ្សំជាមួយព្រះពុទ្ធសាសនាសម្ភារនិយមបដិច្ចសមុប្បាទមកអនុវត្ត។ ការលើកឡើងរបស់ នួន ជា គឺត្រូវគ្នាទៅនឹងលក្ខន្តិកៈបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា។
ឯកសាររបស់ខ្មែរក្រហមអំពី កសាង និងពង្រឹងបក្សខាងទស្សនៈ ម៉ាក្ស-ឡេនីន មួយចំនួន បានពន្យល់យ៉ាងលម្អិតអំពីទ្រឹស្តី និងឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងនៅក្នុងសង្គមនៃការអនុវត្តគោលគំនិត “សម្ភារនិយមបដិច្ចសមុប្បាទ”។ ជាសង្ខេបសម្ភារនិយមបដិច្ចសមុប្បាទមានក្រឹត្យក្រម៤គឺ ១) អ្វីទាំងអស់សុទ្ធតែមានការទាក់ទងគ្នាជានិច្ច មិននៅតែឯងទេ។ ២) អ្វីទាំងអស់សុទ្ធតែប្រែប្រួលជានិច្ច មិននៅនឹងថ្កល់ទេ។ ៣) អ្វីទាំងអស់ដែលវិវត្ត គឺពីទាបទៅខ្ពស់ ពីតូចទៅធំ ពីបរិមាណទៅគុណភាព។ ៤) អ្វីទាំងអស់សុទ្ធតែមានទំនាស់។ ក្រិតក្រមទាំងបួននេះ គឺជាខ្លឹមសារជាមូលដ្ឋាននៃសម្ភារនិយមបដិច្ចសមុប្បាទ ក្នុងការវិភាគ ក៏ដូចជាការលើកវិធានការការងារ ដោយត្រូវមានជំហរក្រឹត្យក្រមទាំង៤នេះឱ្យបានរឹងប៉ឹង មានណាមួយខ្វះណាមួយមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ។
ការរៀបរាប់ខាងលើបានបង្ហាញពីភាពជិតស្និទ្ធរបស់ នួន ជា និងជនកុម្មុយនីស្តទៅនឹងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលត្រូវបានដឹងជាទូទៅថា ត្រូវបានលុបបំបាត់នៅក្នុងរបបដែលគាត់បានចូលរួមគ្រប់គ្រង។ តែនៅដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃជីវិត គាត់បានងាកមកអានសៀវភៅធម៌របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ នៅក្នុងបន្ទប់ឃុំឃាំងរបស់គាត់នៅអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជាមានដាក់តាំងរូបថតឪពុកម្តាយរបស់គាត់ដើម្បីអុជធូបគោរពបូជា ដែលមានរូបពុទ្ធដិមានៅក្បែរនោះដែរ។ នៅគ្រាមួយនៅឆ្នាំ២០១៣ នៅពេលដែលគាត់មានជំងឺរលាកទងសួតធ្ងន់ធ្ងរដែលនឹងអាចបាត់បង់ជីវិតនោះ គាត់បានស្នើសុំគ្រួសារឱ្យដាក់រូបភាពព្រះពុទ្ធនៅលើក្បាលដំណេករបស់គាត់។ ជារឿយៗ គាត់បាននិយាយប្រាប់ខ្ញុំថា កុំជឿថា អ្នកតស៊ូមិនគោរពសាសនានោះ ដោយសារតែគាត់តែងតែគោរពខ្ជាប់ខ្ជួននៅពេលប្រយុទ្ធជាមួយសត្រូវ។
បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម ព្រះពុទ្ធសាសនាបានកកើតឡើងវិញ ហើយបានជួយដល់ការផ្សះផ្សាផ្លូវចិត្តរបស់ប្រជាជននៅក្នុងការធ្វើដំណើរកសាងប្រទេស និងការតស៊ូយកមកវិញនូវសេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្សជាតិដែលត្រូវបានបំផ្លា្ញនៅក្រោមរបបខ្មែរក្រហម។
អត្ថបទ ព្រំ ផល្លា និពន្ធនាយកឌឹញូវ នៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា និងជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅអំពីជីវិតបដិវត្តន៍កុម្មុយនីស្តរបស់ នួន ជា
រូបថត ៖ បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា
